‘Eigenlijk is het gek’, mijmert Arjen Mintjes, al 22 jaar directeur van de Maritieme Academie Harlingen en voorzitter van Edinna, de koepel van opleidingen in de Europese binnenvaart, ‘waar het voor de zeevaart al jaren niet uitmaakt wáár je je opleiding volgt, ontbreekt deze “gouden standaard” nog steeds in de Europese binnenvaart.’

Sterker, matrozen, schippers en kapiteins binnen de EU worden tot dusver opgeleid volgens verschillende normen en richtlijnen. Wenselijk is dat niet, volgens Mintjes. ‘Deze verschillen kunnen leiden tot gevaarlijke situaties aan boord van schepen op Europese rivieren. Een ander nadeel: dat personeel binnen Europa hierdoor slechts beperkt uitwisselbaar is. Terwijl de branche juist al zoveel handjes tekort komt.’

Extra kosten

De hoogste tijd dus om de beroepskwalificaties van Europese opleiders binnen zowel het Rijn- als Donaugebied zo snel mogelijk gelijk te trekken, vindt Mintjes. Want ondanks de wederzijdse erkenning van beroepen die veel landen met elkaar hebben, is de realiteit weerbarstiger. ‘Vaak zie je dat een kapitein op bepaalde routes alsnog een loods aan boord moet nemen.’

Maar dankzij Edinna, dat zich al sinds 2008 hard maakt voor harmonisatie van alle binnenvaartopleidingen in de EU, hoeft dat binnenkort niet meer. Vooruitlopend op de Europese richtlijn die per 1 januari 2022 een competentiegerichte opleiding voor de binnenvaart voorschrijft, werd onlangs een uniform stagehandboek voor de Europese binnenvaart gepresenteerd.

Gelijk speelveld

De ontwikkeling van het stagehandboek is onderdeel van het pan-Europese project Competing, waarin 15 organisaties uit acht landen een gelijk speelveld willen creëren door alle bij Edinna aangesloten binnenvaartopleiders op hetzelfde opleidingsniveau te brengen.

Het handboek, dat is ontwikkeld onder leiding van het Roemeense maritieme opleidingscentrum Ceronav in Constanta, stuurt aankomende bemanningsleden in hun praktische training aan boord en is tevens een handleiding voor docenten en stagebegeleiders. Er staat exact in aan welke eisen aankomende bemanningsleden binnen de EU moeten voldoen.

Wat studenten daaraan hebben? Projectleider Liliana Martes van Ceronav legt uit: ‘De meeste van onze studenten die later in – zeg – Duitsland of Frankrijk willen werken, moeten daar nu nog allerlei aanvullende cursussen en trainingen volgen. Maar dat hoeft straks niet meer. Ze krijgen dan een diploma dat in de hele EU wordt erkend.’

Schreeuwend tekort

‘Ook mooi: studenten kunnen dankzij dit handboek zonder belemmering kiezen voor een buitenlandse stage, of zelfs hun hele opleiding over de grens volgen.
Gezien het schreeuwend tekort aan schippers en kapiteins, hopen we zo tegelijk meer jongeren in Europa voor de binnenvaart te interesseren.’

Dat is hard nodig, aldus Mintjes. ‘De Europese Commissie is druk bezig met het verduurzamen van transport. Een van de manieren is om meer goederen over water te vervoeren in plaats van over wegen. Maar om dat te kunnen, heb je bemanningsleden nodig. En die komen we nu al tekort.’

Al jaren is het onmogelijk om de Nederlandse vloot – met 8500 schepen op een totaal van 14.000, de grootste en modernste van Europa – te bemannen met alleen Nederlanders. ‘Meer dan de helft van het dekpersoneel van onze operationele vloot komt momenteel uit de Balkanstaten, Zuidoost-Europa en de Filipijnen.’

Dreigend gat

Op managementniveau is de schaarste zelfs nog groter. Mintjes: ‘Zo telt Nederland naar schatting momenteel meer dan 2000 65-plussers met een kapiteinsdiploma die nog dagelijks varen. Moet je nagaan wat voor gat er valt wanneer al die vrijwel gelijktijdig met pensioen gaan. Dit probleem speelt ook in een groot aantal andere binnenvaartlanden.’

Daarom: om de branche levend te houden, is samenwerking binnen Europa volgens Mintjes een moetje. ‘Want zelfs wanneer we het aantal Nederlandse studenten de komende jaren weten te verdubbelen of verdriedubbelen hebben we nog niet genoeg schippers en kapiteins om onze vloot te bemannen.’