-
Landelijk Advies- en Coördinatieteam Scheepvaart stond voor lastige afwegingen
Deze zomer spande het erom. Zou het Twentekanaal wel of niet dicht moeten vanwege het watertekort? ‘Bij elke schutting stroomt water uit het kanaal naar de veel lager gelegen IJssel. Een deel kun je terugpompen, maar ook dat houdt een keer op. Als de bedrijven aan het Twentekanaal ook water nodig hebben, komt er een moment dat er een conflict ontstaat. Wat is belangrijker? Scheepvaart of de waterbehoefte van de landbouw en industrie? Dan komen wij in actie.’
Aan het woord is Roelof Weekhout. Samen met zijn collega Anton van Straten maakt hij deel uit van het LAC Scheepvaart. ‘Een club knappe koppen met verstand van scheepvaart die in actie komen als het echt lastig wordt’, zegt Van Straten.
Beiden zijn vergroeid met het water en Rijkswaterstaat. De een is nazaat van de oprichter van Veerhaven en de directeur van de Schippersbeurs, de ander is schipperskind met dito vaarervaring. ‘Wij behartigen de belangen van de scheepvaart bij laagwater en bij grootschalige incidenten en stremmingen.’
Scheepvaart op plek vier
Bevlogen mannen zijn het. Het LAC is een virtuele club, een netwerk van scheepvaartexperts. ‘Als zondag de telefoon gaat, dan nemen we gewoon op, want dan is er meestal echt iets aan de hand.’
In een land als Nederland is het best gek dat er soms zo weinig water is dat protocollen in werking treden die bepalen wie of wat het water het hardst nodig heeft. ‘Dat is de verdringingsreeks’, legt Weekhout uit. ‘De veiligheid staat op een. Dijken mogen niet uitdrogen anders krijg je inzakkingen en verschuivingen, zoals destijds in Wilnis. Daarna komen de drinkwatervoorzieningen en de energievoorziening.’
Scheepvaart staat op plek vier. ‘Maar ja, de meeste kolen komen binnen via Amsterdam en de olie wordt in Rotterdam geraffineerd. Zonder scheepvaart komt de energievoorziening in gevaar. Daar wijzen wij dan op als LAC Scheepvaart’, zegt Weekhout.
Compromis zoeken
Vaak is het compromissen zoeken. ‘In plaats van een sluis stremmen, kan een sluis soms met pompen en hevels en misschien beperkter schutten toch in bedrijf blijven.’
Natuurbescherming is volgens de verdringingsreeks ook belangrijker dan scheepvaart. Dat levert soms complexe dilemma’s op, schetst Weekhout. ‘Door de nieuwe Zeesluis IJmuiden komt bij laag water veel zout water naar binnen. Om verzilting tegen te gaan, worden de Bernardsluizen in zo’n geval opengezet. Maar wat betekent dat nou eigenlijk voor de scheepvaart?’
Minst gepeilde diepte
Het LAC adviseert en probeert ook te berekenen wat de gevolgen van zo’n geopende Bernhardsluis zijn. ‘Op enig moment heb je een debiet van 80 tot 90 kuub per seconde. Dan is sprake van een sterke voorstroom. Voor je het weet zit je met je schip tegen de kant aan als je door de geopende kolk vaart.’
Een andere belangrijke taak van het Rijkswaterstaat is het afgeven van de Minst Gepeilde Diepte (MGD). Ervaren schippers die de vaarweg door en door kennen weten dat er vaak nog marge zit. ‘En ik snap die schippers helemaal, die die marge opzoeken. Deze zomer werd soms wel 700 euro per ton betaald voor chemie naar Mannheim. Een centimeter meer, betekent in veel gevallen 10 ton extra lading. Maar we geven die MGD niet voor niets.’ Om schippers beter te bedienen, geeft Rijkswaterstaat tegenwoordig de MGD van meerdere locaties.
Flinke storingen
Deze zomer werd Rijkswaterstaat geplaagd door een reeks storingen. Weurt en Grave lagen er op hetzelfde moment uit en er wachtte een enorme rij schepen bij Grave. ‘Dan worden we natuurlijk allemaal wel onrustig. Dan maken wij als LAC berekeningen wat het omvaren kost en hoeveel tijd dat in beslag neemt. Die overwegingen moeten dan worden meegenomen bij alle beslissingen.’
In 2022 konden veel van de inzichten die de droogte van 2018 opleverden worden gebruikt bij de overwegingen.
Droogtebeperkingen
De rek is er wel uit, zeggen Van Straten en Weekhout. ‘De rivieren zijn grilliger en de droogteperiodes langer en onvoorspelbaarder.’ Deze zomer vielen de beperkingen nog mee. Er komt een moment dat er een serieus conflict tussen natuur, waterkering en scheepvaart ontstaat, volgens de adviseurs. ‘Als het Zoommeer bij de Volkerak te zilt wordt, dan moeten de Krammer- en Kreekraksluizen sluiten of beperkter schutten. Dan heb je het wel over een van de belangrijkste vaarverbindingen tussen Nederland en België.’
‘Qua verzilting en slijtage van de bodem beginnen we echt de grenzen van de vaarwegen te bereiken. Natuurlijk kunnen we wel zaken aanpakken, zoals bijvoorbeeld de kaasschaaf halen over de harde laag bij Nijmegen, maar water erbij toveren lukt niet.’
In de visie van Weekhout en Van Straten doet de beroepsvaart er verstandig aan schepen te bouwen die beter bestand zijn tegen grillen van de rivier. ‘Bij het lage water van afgelopen zomer lagen de 135-meterschepen er als eerste uit.’
Minst gepeilde diepte
Mobiel verkeersleiders van Rijkswaterstaat meten dagelijks de minst gepeilde diepte (MGD). Dat is het minst diepe punt in de rivier. ‘We hebben de Waal nu in drie vakken ingedeeld en geven per vak de MGD aan. Normaal gesproken is de Waal 1 riviervak, maar bij lage waterstanden willen de schippers extra informatie’, geeft Van Straten aan. ‘Dus daar zorgen wij voor. Zo weten zij precies waar ze wel en niet kunnen varen en hoeveel lading ze kunnen meenemen.’
Naast de dagelijkse metingen brengt Rijkswaterstaat ook elke middag om twee uur een verwachting uit voor de MGD van de dag erna.
Gronding eigen risico
Een schipper die met zijn schip vastloopt, is zelf verantwoordelijk voor de consequenties. ‘Als een schip voor stremming zorgt op de vaarweg of als er een onveilige situatie ontstaat, kunnen we maatregelen nemen om het schip te verwijderen. We maken steeds een afweging en houden daarbij rekening met de veiligheid en doorstroming van het scheepvaartverkeer. Als het schip dieper was afgeladen dan de MGD, dan kwam er ook een boete bij.’
Landelijke Commissie Waterverdeling
Het LAC Scheepvaart haakte deze zomer iedere woensdag aan tijdens de vergadering van de Landelijke Commissie Waterverdeling (LCW). De LCW maakt deel uit van het Watermanagementcentrum Nederland en is actief bij (dreigende) watertekortsituaties en houdt de actuele droogtesituatie van Nederland in de gaten. Zij delen ook iedere dinsdag de droogtemonitor.
Lees ook: