Het onderzoekscentrum maakt deel uit van het Northern Naval Capability Cooperation-initiatief, een samenwerkingsverband van de marines van Nederland, Duitsland, Denemarken, Finland, Noorwegen en Zweden. In het Scheveningse centrum wordt technologie voor zeebodembeveiliging onderzocht. In Nederland spelen, naast Defensie, de ministeries van I&W en EZK, de Kustwacht en TNO Den Haag een belangrijke rol bij dit onderzoek.
Aanleiding
‘De aanslag op de Nordstream-pijpleidingen heeft veel in beweging gebracht’, zegt lead consultant seabed security Casper Bosschaart van TNO Den Haag. ‘Die versterkte de focus op de bedreigingen voor onze onderzeese infrastructuur. Die tijdig signaleren vraagt om technische oplossingen en een overheid die daarvoor de kaders schetst. Zo had de marine een paar jaar terug nog niet eens mandaat om zomaar allerlei activiteiten op de Noordzee in de gaten te houden en op te treden.’
Tekst gaat verder onder de foto
Big Brother
Intussen is Infrastructuur en Waterstaat onder leiding van brigadegeneraal der mariniers Kees Schellens begonnen met het programma Bescherming Infrastructuur Noordzee, waarin ook de kustwacht een rol speelt. Dat is belangrijk, want het Maritiem Informatie Knooppunt (MIK-NL) van de Kustwacht kan dieper graven wanneer ze een schip verdachte bewegingen zien maken. Het MIK combineert informatie van databases, radarsystemen en fysieke waarnemingen met informatie van havenautoriteiten, verkeerscentrales, weerdiensten, FIOD, Rijkswaterstaat, Koninklijke Marine, Marechaussee en andere maritieme en kustwachtorganisaties in binnen- en buitenland. Tot voor kort ging het daarbij vooral om het signaleren van milieudelicten, verkeersovertredingen en drugssmokkel. Daar komt nu dus het signaleren van verdachte activiteiten rond onderzeese infrastructuur bij.
‘We wachten nog op de precieze afbakening van verantwoordelijkheden om de verschillende ministeries en uitvoeringorganisaties zo goed mogelijk te ondersteunen met adviezen en technologie, maar we sorteren er al wel op voor’, zegt Bosschaart.
TNO-onderzoek
TNO-specialisten hebben de infrastructuur op de zeebodem bestudeerd en doen nu onderzoek naar de kwetsbaarheid. ‘De Noordzee is belangrijk voor onze energievoorziening. We willen weten wat er gebeurt als iemand op de zeebodem een communicatie- of elektriciteitskabel doorknipt’, zegt Bosschaart. ‘Hoe snel kan de kabeleigenaar dat repareren? Daar zijn draaiboeken voor, want een kabel kan ook bij toeval door een krabbend anker breken. Dataverkeer kan meestal snel over een andere kabel worden geleid. Tussen Nederland en Engeland liggen negen datakabels. Er zijn ook meerdere kabels naar Noord-Amerika en dan zijn er nog kabels naar Denemarken en vandaar naar Noord-Amerika en van België naar Engeland enzovoort. Het doorknippen van een paar kabels heeft dus niet direct grote impact.’
Sabotage
De sabotage van elektriciteitskabels of gasleidingen heeft waarschijnlijk een groter effect. ‘Wanneer je dat op het goede moment doet, kan dat zelfs ontwrichtend zijn voor de samenleving. Ook een gecoördineerde aanval op meerdere datakabels kan ontwrichtend werken. Zoiets kan gebeuren zonder dat ons land direct in een militair conflict is verwikkeld. Het kan ook om een hybride conflict gaan, zoals bij sommige cyberaanvallen van de afgelopen jaren, waarbij een door een staat aangestuurde aanvaller de identiteit van die staat verhult. De Nederlandse Noordzee is de afgelopen anderhalf jaar meerdere malen bezocht door Russische eenheden. We hebben het sterke vermoeden dat zij onderzochten waar onze infrastructuur precies ligt en wat de sabotagemogelijkheden zijn. Een sabotageactie kan op de Noordzee al worden uitgevoerd met gewone duikers vanaf een zeiljacht, zoals bij Nordstream is gebeurd. Of met een Autonomous Underwater Vehicle (AUV) vanaf een ander schip dat niet direct aan Rusland kan worden gelinkt. Daarmee plaatst het dan bijvoorbeeld een explosief bij een leiding.’
Sabotage kan volgens Bosschaart ook op een ongelukje lijken, waarbij een schip met krabbend anker expres een kabel stuk trekt. ‘Dat gebeurde onlangs in Finse wateren. We moeten zo goed mogelijk zicht krijgen op dit soort activiteiten.’
Tekst gaat verder onder de foto
Radar- en AIS-signalen
Een probleem is, dat de Noordzee te groot is om overal goed in de gaten te houden. Daar komt bij dat het grootste deel zo ondiep is dat een gewone sportduiker de bodem al kan bereiken. Wel bemoeilijken getijdestromingen het duiken. ‘Je kunt niet op elk moment van de dag duiken’, zegt Bosschaart. ‘Het moet wel dood tij zijn.’
Om verdachte activiteiten tijdig te signaleren is informatie van zoveel mogelijk bronnen essentieel. ‘Het is belangrijk dat je er vroeg bij bent wanneer verdachte scheepsbewegingen worden waargenomen. Dan weet je waar je moet kijken. Onder meer via radar- en AIS-signalen (of juist het ontbreken daarvan). Wanneer een schip verdacht gedrag vertoont, wil je weten wat er aan de hand is. Momenteel kunnen we nog niet overal snel ter plaatse zijn op de Noordzee. En vaak zal het geen sabotageactie zijn. Het kan ook een zeiljacht zijn waarvan de bemanning toevallig boven een pijpleiding aan het zwemmen of vissen is. Of een schip dat vanwege motorpech even stilligt. Kerndoel is een overmaat aan valse alarmen te voorkomen, aangezien de kosten van ter plaatse poolshoogte nemen hoog zijn. Daarom is het belangrijk met gekoppelde informatie het risico goed in te schatten. Maar wanneer je ziet dat er vanaf een stilliggend schip ook wordt gedoken op zo’n plek, is het toch echt verdacht en moet je ingrijpen.’
Akoestische detectie
Het verbeteren van akoestische detectie (acoustic sensing) is een speerpunt van de TNO-onderzoekers. ‘We kunnen bestaande onderzeese datakabels geschikt maken om akoestische inlichtingen te verzamelen’, zegt Bosschaart. ‘We sturen dan lichtpulsen door een ongebruikte vezel om te horen of er ergens iets rond die kabel gebeurt. De trillingen die zo’n activiteit veroorzaakt vervormen de datakabel op die plek een heel klein beetje. Het teruggekaatste licht is daardoor telkens een beetje anders. Vanuit het tijdsverschil tussen het zenden van de lichtpuls en de aankomst van de verandering in weerkaatsing, kunnen we de plaats van de waargenomen activiteit nauwkeurig berekenen. Akoestische boeien op strategische plekken kunnen ook informatie geven en zo het plaatje verscherpen.’
Wapenwedloop
Onderzeese sabotageacties met een AUV of duiker hebben nog altijd ondersteuning nodig van een oppervlakteschip. ‘Een actie met een gewone onderzeeboot is te riskant en te complex op de ondiepe Noordzee’, zegt Bosschaart. ‘In de toekomst komen er misschien wel AUV’s die autonoom onder water grote afstanden kunnen afleggen en zonder ondersteuning op hun doel afgaan. Dan moeten we daar ook een antwoord op vinden.’