• Technische vooruitgang degradeert zeeman tot pion

Door J.A.M. van Zadel, master op het mv Floragracht

Het harde werken in de tuigage was weliswaar komen te vervallen, maar stoom was smerig. Na de Tweede Wereldoorlog nam de techniek een snelle vaart en de schepen werden uitgerust met oliemotoren, hoewel de grote schepen nog wel met stoomturbines werden uitgerust vanwege het vermogen. Dit waren zeer stille schepen en het varen op dit soort schepen was dan ook een verademing.

Toch degradeerde de moderne zeeman verder en door het plaatsen van elektronische plaatsbepalingssystemen, zoals Decca, werd het steeds eenvoudiger een positie te plotten. De sextant werd in deze jaren nog wel gehandhaafd als backup, voor als de elektronica ermee stopte.

Na de intrede van de satellietnavigatie in de jaren ‘80 raakte dit instrument steeds vaker op de achtergrond. Als wij nu terugdenken aan die tijd, die nog maar zo kort achter ons ligt, dan hebben wij het over bekwame officieren die met een degelijke opleiding door de rangen promoveerden en zodoende een gedegen kennis opbouwden.

Elektronica

Anno 2016 is de brug volgebouwd met elektronica. In plaats van één GPS-systeem zijn er meerdere. Soms wel vier systemen onafhankelijk van elkaar. De sextant lijkt haast wel overbodig. De moderne officieren plotten volgens een vast ritueel keer op keer de positie in de kaart die door de GPS wordt weergegeven. Het liefst op hele uren. Het is een prachtig eenvoudig systeem, dat door bijna iedereen te gebruiken is.

De elektronica maakt het zó eenvoudig voor de stuurman, dat het onmogelijk lijkt in een ongewenste situatie te komen. Immers er zijn legio bronnen die snel en 24 uur per dag informatie geven over positie, snelheid, CPA’s, etc. Kijken we echter naar het aantal aanvaringen, grondingen en near misses dan blijkt het tegenovergestelde.

Er zijn legio instanties die dit telkens opnieuw onderzoek doen en proberen de ware oorzaken van scheepsrampen op te sporen. Elektronica is heilig, dus daar kan het zeker niet aan liggen. Bovendien moet er worden bezuinigd, dus bemanningen moeten het liefst nog kleiner. En het euvel blijft, ondanks de investeringen van de reder om de brug vol te bouwen met veiligheden, om herhaling te voorkomen. De menselijke factor wordt bijna over het hoofd gezien. Het liefst heeft men natuurlijk supermensen die nooit fouten maken, of robots die zelfs ook niet eten en dus nog goedkoper zijn.

Steeds drukker

Ligt het euvel niet in een aantal andere oorzaken? Zo is de wereldbevolking gegroeid en als gevolg daarvan is ook de scheepvaart enorm toegenomen. Het is dus veel drukker geworden op sommige routes.

En als we kijken waarom het gros van de zeelui nu aan het varen is, dan blijkt inkomen de belangrijkste reden. De zee is geen motivatie en er is ook geen sprake meer van een familietraditie, zodat ervaring blijft voortbestaan. Het is vaak een financiële kwestie, omdat de lonen in het land waar de meeste zeelui tegenwoordig vandaan komen laag zijn en varen dus een betere toekomst biedt dan werk in eigen land. Ook de zeevaart is niet immuun voor het moderne verschijnsel dat wordt veroorzaakt door het drukken van de kosten in de vrije-marktwerking.

Pionnetje

Toch is het significant da sinds de 19de eeuw (lees: zeilvaart) er een degradatie heeft plaatsgehad van de scheepsofficier door technische verbeteringen. De mens is een pion geworden in het scheepvaartwezen. Een pion die steeds makkelijker is te vervangen. Een oplossing hiervoor zal moeilijk zijn. Immers, de motivatie begint al vroeg. Als deze niet ontkiemt, dan is er geen animo. Als deze motivatie niet wordt gecreëerd, dan zal het moeilijk worden om het prachtige zelfstandige beroep van zeeman terug te halen. Maar misschien ligt daar wel het probleem: het zelfstandig mogen zijn.

Monotoon

Ik laat de bovenstaande draft aan de stuurman lezen. Samen hebben we het erover waar de oorzaak zou kunnen liggen. Zijn verhaal had ik nog niet opgemerkt, maar is zeker een notitie waard. Hij vertelt dat veel oudere en ervaren kapiteins het wel gezien hebben na een lange tijd van monotoon bestaan. De verveling kan dan inderdaad toeslaan, waardoor men minder op zijn of haar hoede is. Ook het varen met multiculturele bemanningen is zeker niet voor iedereen gelijk. Dit zou ook best een punt van belang kunnen zijn, maar is niet altijd te bewijzen.

De menselijke factor moet zeker niet worden onderschat. Ik vind een artikel waarin staat vermeld dat de afgelopen 10 jaar er een stijgende lijn is met ongelukken door menselijke fouten. Daarom zal een gezonde wisselwerking tussen de mens en moderne techniek in mijn ogen altijd het beste resultaat geven, zodat de negatieve kanten van beide zoveel mogelijk worden gemeden.