Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, werden zo’n 550 Nederlandse koopvaardijschepen al snel ingezet voor de geallieerde oorlogsinspanningen. Voor de vele duizenden opvarenden van deze schepen brak daarmee een gevaarlijke en niet zelden fatale tijd aan, waarin ze bovendien niet terug konden naar hun gezinnen en huizen, omdat die zich in bezet gebied bevonden. Volgens Albert Kelder is het lot van deze bemanningen altijd onderbelicht te geven. Daar hoopt hij met zijn boek ‘Zee, zout en torpedo’s’ verandering in te brengen. Zijn boek kwam er met steun van het College Zeemanshoop, eveneens vanuit de wens om iets te doen aan die ‘onbalans in de geschiedschrijving’.
Levensloop
Kelder werkte vanaf 1950 een halve eeuw in de maritieme sector. Hij was onder meer stuurman, hoofd bemanningszaken, inspecteur en supercargo en werkte in die rollen over de hele wereld. Zelf varen vond hij van dat alles toch het leukst, met het werken op de rivier Paraguay als uitschieter.
Zeker in de eerste jaren had hij nog veel collega’s die tijdens de oorlog al in de koopvaardij werkten. ‘Op de brug kwamen er ’s nachts ook wel verhalen uit de oorlog los.’
Tegen de 150 verhalen opgetekend
Later, toen hij hoofd bemanningszaken was, ging hij zulke verhalen actief verzamelen. ‘Ik spoorde ze aan om het op te schrijven. Dat lukte niet altijd, maar ik wist er toch een stuk of 15 toegestuurd te krijgen.’
Nog later werden het er meer: in ongeveer een kwart eeuw schreef Kelder tegen de 150 oorlogsverhalen uit de Nederlandse koopvaardij voor het tijdschrift De Blauwe Wimpel. ‘Zee, zout en torpedo’s’ is een selectie uit die verhalen. Hoewel de hoofdstukken op zichzelf staan, heeft het boek wel een chronologisch verloop. ‘Het eerste verhaal speelt zich af in IJmuiden in 1940 en één van de laatste verhalen beschrijft de thuisreis die Willem Hage na vijf jaar eindelijk kon maken met de Tarakan.’
Daartussen komt van alles aan bod over koopvaardijschepen en hun opvarenden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Denk aan schepen die gekaapt of getorpedeerd werden, of werden ingezet om goudvoorraden van banken te verschepen. Maar ook de zoektocht naar een foto van een om het leven gekomen kapitein wordt beschreven. Op Kelder zelf maakte het relaas van de ss Op ten Noort grote indruk, een schip dat onder verschillende vlaggen en omstandigheden als hospitaalschip diende.
Toch maar niet tot zinken gebracht
Kelder wijst ook op de eerste twee hoofdstukken van het boek. ‘Die gaan over schepen die Nederland verlieten met Joodse vluchtelingen aan boord. Door het bombardement van Rotterdam schrok iedereen zich te pletter en al snel stonden er zo’n 7000 vluchtelingen in de haven van IJmuiden. Het was heel moeilijk om bij schepen te komen die mensen konden meenemen. Het boek begint met het verhaal over de ss Bodegraven, die eigenlijk tot zinken moest worden gebracht maar uiteindelijk toch uitvoer met vluchtelingen. Onder hen ook kunsthandelaar Jacques Goudstikker. Die kwam aan boord onder verdachte omstandigheden om het leven. Maar alles wijst erop dat het een ongeval was, waarbij hij tijdens het scheppen van een luchtje aan dek in een open ruim is gevallen.’
Met het bundelen van deze en andere verhalen, hoopt Albert Kelder een duidelijker beeld van de Nederlandse koopvaardij in de jaren 1940-1945 te schetsen. ‘Het is in mijn ogen een onderbelicht onderwerp. Vrijwel niemand begrijpt dat die mensen zo’n vijf jaar buitengaats zijn geweest. En niet op vakantie, maar onder erbarmelijke omstandigheden. Er zijn wel wat boeken over verschenen, maar die zijn al lang niet meer in de handel. Het hele onderwerp is echt een beetje in de vergetelheid geraakt.’
Lees ook: